۳ مطلب در ارديبهشت ۱۳۹۸ ثبت شده است

شماره ۲۶۵

چند روز قبل، در یک جلسه درس‌گفتار شرکت کردم. مدرس، پر از اطلاعات بود و هر کدام از شنوندگان که کوچکترین سوالی می‌پرسید، مثل این‌بود که قاشقی را در یک ظرف پر بزند، همین‌طور اطلاعات نالازم و زیادی بود که کف سالن می‌ریخت و حیف می‌شد! مثل آن‌روز که افطار مهمان بودیم و میزبان، کاسه‌ای را تا خرتلاقش پر از آش کرده بود، آن‌قدر که مسیر آوردن به سر سفره را با آش، خط‌کشی کرد، حتی سر سفره‌ هم، به محض این‌که ملاقه را در آن زدیم، کف سفره پر از آش شد! فکر کنم به اندازه‌ی یک کاسه آبگوشتی بزرگ از آش، قسمت دستمال کهنه و بعد از آن هم، سطل زباله شد! 
قبل‌تر‌ها وقتی مدرس و استادی به این شکل می‌دیدم ذوق‌زده‌ می‌شدم و با خودم می‌گفتم این استاد بلد و خفن و فهمیده‌ و باسواد است که دارد از اطلاعات و دانش زیادی سرریز می‌کند و کلی ستایشش می‌کردم، اما به تازگی، متوجه تفاوت و نکته باریکی شدم؛ این‌که فرق است میان استاد باسواد و استادی که نقش یک ظرف را برای یک مشت متن و اطلاعات و کتاب و مقاله، بازی می‌کند که از قضا، زیادی هم پر شده است! درست مثل همان کاسه آش تا خرتلاق پر شده! این‌طور می‌شود که اولش کیلو کیلو اطلاعات نالازم و زیادی می‌ریزد کف زمین و بعد هم یک‌هو می‌بینی که ای دل غافل، همین کاسه‌ی سرریز، خالیِ خالی شده؛ این‌طور می‌شود که وقتی به اندازه‌ی یک قاشق آش می‌خواهی، اندازه‌ی یک کاسه آبگوشتی بزرگ، همین‌جوری بی‌خودی می‌ریزد بیرون. بعید می‌دانم کسی میلی برای خوردن آشی که زمین ریخته داشته باشد، اگر هم باشد، به گمانم آش دلچسبی برایش نمی‌شود، فقط برای این‌که حیف نشود، آن را می‌خورد و احتمالاً چون برایش دلچسب نیست، یک بار دیگر با میل، از کاسه آش برمی‌دارد و لابد مرحله‌ی بعد این است که رودل می‌کند!
به‌نظرم، استادی که با سواد و بلد باشد، شبیه یک کاسه هوشمند خفن است که خودش به اندازه پر می‌شود و با هر ملاقه که می‌زنی، دقیقاً همان‌ اندازه‌ای در ملاقه می‌آید که لازم است، هیچ‌وقت ته نمی‌کشد و در ضمن، آش تکراری هم نمی‌دهد، هر کاسه‌اش طعمی تازه دارد! در عوض، استادی که فقط ظرف آش دیگران شده است، یک نوع آش بیشتر ندارد، یک زمانی بالأخره ته می‌کشد و وقتی یک قاشق می‌خواهی، به اندازه‌ی یک کاسه، بی‌خودی می‌ریزد بیرون؛ درست شبیه به همان کاسه‌ آش تا خرتلاق پر شده!
۲۷ ارديبهشت ۹۸ ، ۰۲:۰۲ ۱۰ نظر
. عارفه .

شماره ۲۶۴

سال‌ها پیش، منبع درآمد مشخصی نداشتم، از مامان و بابا، پول توجیبی می‌گرفتم و چون هیچ‌وقت مقدار ثابت و مشخصی نبود، یاد نگرفته بودم که چگونه مدیریتش کنم، همیشه هر قدر که بود، مقداری را به صورت عدد گرد شده در نظر می‌گرفتم و به عنوان پس‌انداز نگه می‌داشتم و خرده پولی که باقی می‌ماند، خرج خوشحالی و خوش‌گذرانی و در لحظه زندگی کردن و این حرکات می‌کردم؛ حرکاتی که معمولاً مورد مذمت بزرگ‌ترهای من قرار می‌گرفت. 

این خوشحالی و خوش‌گذرانی در دوران کودکی و نوجوانی، خرید پنهانی لواشک و آلوچه‌ی کثیف از چرخی‌های جلوی مدرسه و خرید کتاب‌‌ غیر درسی‌ای که جلد سخت داشتند و خرید خرت‌وپرت‌های کاردستی درست‌کنی و گل‌سر، بود. 
در دوران دبیرستان، یا درست‌تر بگویم، بعد از انتخاب رشته‌ی منحوس دبیرستان، دیگر خرجی برای خوشحالی نداشتم، هرچه‌ بود، حتی پس‌انداز‌های روز مبادایم، همه صرف خرید گاج و گل‌واژه و قلم‌چی و کوفت و زهرمار شد، آن‌قدر شبیه مرده متحرک شده بودم که دیگر جلد سخت هیچ کتابی، کوچک‌ترین برقی در چشمانم نمی‌انداخت!
الحمدللّه، به لطف و عنایت پروردگار، از طریق آن کنکور منحوس، قبول نشدم و با شادی و شوق و امید بسیار و باجیبی کاملاً خالی، به سراغ نقاشی رفتم.
دوباره افتادم در همان مسیر پول تو جیبی گرد کردن و خرده‌هایش را خرج اعطینا و خوش‌گذرانی کردن.
زمان زیادی نگذشت که مخارج رشته‌ام خودش را نشان داد. این‌بار، نه‌تنها چیزی به‌عنوان پس‌انداز برایم باقی نمی‌ماند، که حتی، گاه، مقداری فراتر از معمول، قرض می‌گرفتم، با این حال این‌بار، یک ویژگی خوب داشت: چیز‌هایی که لازمه‌ی کارم بود با چیزهایی که سبب خوشحالی‌ام می‌شد، در یک مسیر قرار گرفته بودند، اما یک مشکل کوچک هم بود: جا نداشتم! به‌جز ابزار و وسایل نقاشی و کتاب‌های مرتبط با آن و جا برای چندین نیاز‌ اساسی زندگی، مثل پوشاک و غیره، هیچ‌جای دیگری برای هیچ‌چیز نداشتم. حتی برای همان‌ ضروری‌ها نیز، گاهی ناگزیر می‌شدم محدوده‌ی دیگران را به صورت موقتی قرض کنم! 
همه‌ی کتاب‌هایم را هرچه که بود، از «دوست‌داشتنی‌» و «ارزشمند» و «حیف است» و «بد نیست» بگیر تا هرچیز دیگری که به ذهن می‌رسد، همه را به کتابخانه و این و آن بخشیدم!
مدتی گذشت و بعد، دیدم چیزی کم است، حس کردم دلم فقط هنر خودم را نمی‌خواهد. حالم را خوب می‌کند، اما کافی نیست. دلم کتاب غیرتخصصی می‌خواست، کتاب حال خوب کن. هنوز هم جا نداشتم، کتاب‌خانه‌های نزدیک‌مان کتاب‌های زرد و نچسبی داشتند و معدود کتاب خوب و دلنشینی هم که موجود بود، همه‌اش در امانت بود و من، هرچه در سایت tlib کشیک می‌کشیدم، باز هم، کتاب را فرد دیگری شکار می‌کرد! 
یک‌بار کاملاً اتفاقی نام کتابی را جست‌وجو کردم و ناگهان نسخه‌ی «پی‌دی‌اف رایگان» آن کتاب را یافتم. اعتراف می‌کنم: در آن خماری کتاب و آن‌ شرایط مالی و شرایط مکانی، آن‌قدر از این‌که چُنین نسخه‌ی ایده‌آلی از کتاب دلخواهم را یافته‌ام، خوشحال شدم که دیگر هیچ مسأله اخلاقی‌ای به فکرم نرسید و من، از همان‌روز و همان‌جا، وارد منجلاب پی‌دی‌اف خوانی شدم و متأسفانه در آن، غرق شدم! 
کم‌کم بزرگ‌تر شدم، منبع درآمد اندکی پیدا کردم و نگاهم را فراتر از محدوده‌ی شخصی خودم بردم، دست از بهانه و توجیه برداشتم و متنبه‌ شدم که از این منجلاب غیراخلاقی خودم را بیرون بکشم، کم‌کم به نرم‌افزارهای فروش کتاب الکترونیک روی آوردم و همچنین دوستان کتاب‌خوان بیشتری پیدا کردم و کتاب‌های خوب آن‌ها را قرض گرفتم که تا حدودی، هم مشکل جا نداشته باشم، هم مشکل پول! 
در خلال همین اصلاحات و تغییرات و متنبه شدن‌ها بودم که ناگهان، مرا با ماده‌ای قانونی‌ و اخلاقی‌ رو‌ به رو کردند با این محتوا که: نقل قول از یک اثر، بدون اجازه صاحب اثر، جرم است. بازهم موجی از احساس گناه در وجودم جریان پیدا کرد؛ تمام روزهایی که با افتخار، خیال می‌کردم در حال انجام یک حرکت فرهنگی به نام «معرفی کتاب» هستم و البته که روزهای کمی‌ هم نبود و یا از آن بدتر، تمام نقل قول‌های پژوهشی‌ام و تنها مقاله‌ی چاپ شده‌ام را نیز، به‌صورت قدم‌رو جلوی چشمانم دیدم!
غمگین و نادم، مدتی را با سری در جیب مراقبت و تفکر و مشورت فرو برده، گذراندم تا سرانجام توانستم با خودم کنار بیایم.
راستش، نتوانستم قبول کنم که در حال انجام یک حرکت غیر اخلاقی هستم.
هرطور خودم را جای نویسندگان و مترجمان آثار گذاشتم، دیدم، اگر من بودم، دلم می‌خواست، در صورتی که چیز قابل ارائه‌ای دارم، معرفی‌ شود. حالا اگر در حد چند نقل قول کوچک از اثرم باشد که چه بهتر!
نمی‌دانم، شاید هم چون این تکه‌ کتاب نویسی‌ را دوست دارم و دلم می‌خواهد آن‌ها را به چند نفر دیگر هم نشان دهم، دارم عملم را توجیه می‌کنم! ممکن است! اما در حال حاضر، هنوز در درون خودم نتوانستم بپذیرم که کارم غیر اخلاقی‌ست، پس نمی‌توانم ادای متنبه شدن در آورم و عمل تکه کتاب نویسی‌ام را ادامه ندهم!

حالا چرا این‌ها را این‌جا گفتم؟! دقیقاً نمی‌دانم! ممکن است چند دلیل داشته باشد: شاید یکی‌‌ از دلایلش این باشد که با اعتراف کردن به اشتباهم و اظهار پشیمانی از آن و همچنین شرح دادن تلاشی که برای جبران، در حال انجامش هستم، می‌خواهم حس سبکی مثبتی به خودم اعطا کنم و شاید هم می‌خواهم بگویم: من نمی‌توانم نقل قول نویسی‌‌ای که نام اثر و صاحب اثر را در آن ذکر می‌کنم را عمل زشتی بدانم؛ شاید هم خیلی چیز‌های دیگر... در هر حال می‌دانم که دلم خواست این‌ها را این‌جا بگویم.

۰۹ ارديبهشت ۹۸ ، ۱۶:۳۵ ۹ نظر
. عارفه .

شماره ۲۶۲

از روزی که فهمیدم بسته‌ای در راه دارد، برای جعبه‌اش دورخیز کردم و همان‌روز که پستچی، بسته را برایش آورد، بی‌معطلی گفتم: «جعبه‌ش مال من!» خندید و گفت: «تو آشغال‌جمع‌کن بودی، از وقتی هنری شدی، آشغال جمع‌کن‌تر هم شدی!»
راست می‌گوید، از کودکی هم دور ریختنی جمع‌کن بودم، هر که می‌خواست کمدش را تمیز و مرتب کند، من، گویی مویم را آتش زده باشند، آن‌جا حاضر می‌شدم و از کیسه‌ی دور ریختنی‌هایش برای خودم غنیمت برمی‌داشتم! با این‌کار، موجب آرامش‌ خاطر آن‌ها هم می‌شدم، وقتی که دلشان نمی‌آمد از یک شیء به‌خصوص بگذرند و در عین حال هم جایش را نداشتند و هم دیگر کاربردی برایشان نداشت، در آرامش، شیء مورد نظر را در کیسه‌ی من جا می‌دادند و خیالشان راحت می‌شد که چندان هم از خودشان دورش نکرده‌اند!

خاطره‌‌بازی را بسیار دوست دارم و خاطرات برایم محترم‌اند. همیشه از موقعیت‌هایی که تجربه کرده و پشت سر گذاشته‌ام، نشانه‌هایی نگه می‌دارم: یک نقطه روی یک در، یک زدگی گوشه‌ی دیوار، یک برجستگی روی درخت، پوست شکلات، یک تکه چوب، تکه نخی از لباس کسی که تنها یک‌بار دیده‌ام، دیدن طرح یک پارچه حتی، همه‌چیز، همه‌چیز برایم نشانه‌‌ای‌ست برای یادآوری یک روزی از گذشته. علاوه‌بر این‌ها، میلی عجیب، برای نگه داشتن چیز‌های قدیمی و عتیقه نیز، در خود حس می‌کنم، شاید به‌این‌خاطر که فکر می‌کنم آن‌ها هم، به شکلی انتزاعی، خاطراتی‌ در خود دارند.
چیزهای خیلی قدیمی، برایم قابلیت استفاده ندارند و تنها می‌توانم نگهشان دارم. مثلاً چندسال پیش، از کمد بابا، یک ابله داستایوفسکی به سال چاپ سی و سه، به غنیمت برداشتم، نمی‌دانید چه بویی دارد! بوی غلیظ و ناب کاغذ، یک بوی کهنگی شیرین! هربار که بخواهم عطرش را به درون ریه‌هایم بکشم، با هر تکانی که بر آن وارد می‌کنم، تکه‌ای از کاغذش پودر می‌شود، برای همین هم، شبیه به آخرین بازمانده از یک قبیله‌ی فراموش شده که تلاش می‌کند توتم خاندانشان را با چنگ و دندان، به سلامت نگه دارد، این اشیاء قدیمی‌ را نگه می‌دارم.

از هجده سالگی‌، حالت دور ریختنی‌ جمع‌کردنم، ظاهر افراطی‌تری به‌خود گرفت، دیگر از نگه داشتن صِرف گذشت و به استفاده بردن رسید. خرده‌ریزها و کاغذ‌های طرح‌دار و غیره را برای کلاژ‌هایم نگه می‌داشتم، لباس‌های کهنه‌ی همه افراد خانه را نگه می‌داشتم که یا به عنوان دستمال کنار پالتم استفاده کنم یا آن‌ها که هنوز قابلیت پوشیدن داشتند، لباس کار کارگاه‌هایم شوند، روزنامه‌های باطله را نگه می‌داشتم تا به وسیله آن‌ها بوم‌هایم را بپوشانم، قوطی و بطری و ظرف‌ دارو‌ و کرم و هر جعبه‌ قابل استفاده‌‌ای که بود، نگه می‌داشتم تا ظرف زغال‌ و پاستل و ظرف آب، روغن و تربانتینم شوند، تا جایی پیش رفتم که روغن مایع فراموش‌شده‌ی منقضی شده‌ی ته کابینت را هم نگه‌ داشتم و به‌عنوان رقیق‌کننده در نقاشی‌هایم استفاده کردم و از قضا به‌علت فاسد بودنش، نتیجه‌ی جالب و لعنتی‌ای در کارم داشت!

هر سال، یکی از سه روز اول اردیبهشت‌‌ماه، مراسم کمدتکانی سالانه‌ام است، چون دلم می‌خواهد قبل از چهارم باشد، خب، دیروز کمد‌تکانی‌ امسال برگزار شد. دیروز متوجه شدم ظرف‌های روغن و تربانتین و زغالم بیشتر از خود روغن‌ها و تربانتین‌ها و زغال‌هایم شده‌ است. اتفاق خوبی نبود. تقریباً تمام بخش‌های کمدم را اشیاء خاطره‌انگیز پر کرده بودند. این هم اتفاق خوبی نبود؛ نه برای کمدم، نه برای آن اشیاء؛ این‌که ظرف‌ها بیشتر از مظروف‌ها باشند، خوب نیست، این‌که تمام آن اشیاء پر خاطره‌ را، آن‌قدر نزدیک، جلوی چشمم بگذارم و هر روز و هر روز ببینمشان، خوب نیست. هدف من از نگه داشتنشان این نبود، این‌که آن‌قدر تکراری شوند برایم که یادم برود چرا نگهشان داشتم، که یادم برود قصه‌ و خاطره‌ی پشت هر کدامشان چیست، این‌ بودن همیشگی‌شان در مقابل چشمم، آن‌ها را قربانی کرده بود، قربانی تکرار. برای کمدم هم خوب نبود، این کمد می‌توانست جای چندین طرح و اتود و ایده شود، جای ابزار لازم‌تر، موردنیازتر و محرک‌تر برای کار‌م باشد، می‌توانست جای کتاب‌های جدیدم شود، که بی‌سرپناه گوشه‌ اتاق نگاهم می‌کنند.
نه! خاطره‌باز بودن نباید کار دستم می‌داد، خاطره بازی شیرین است، زیباست، اما نباید از «حال» و لحظه‌های در جریان زندگی‌ام غافلم کند. نباید مرا از زندگی جا بگذارد.
امروز برای اولین‌بار تصمیم گرفتم خلوتشان کنم و کردم. بعد، همه را در همان جعبه پستیِ غنیمتی‌ جای دادم و آن را در مکانی دور از دسترس، کنار اولین نقاشی‌هایم گذاشتم. از این پس، زمانی که به حس زیبای خاطرات نیازمند بودم، به سراغشان می‌روم، نه هر روز و هر ساعت و هر لحظه، که این ظلمی‌ست بر خودم و آن‌ها نیز.
امشب، تولدم است و برخلاف سال‌های رفته، بسیار آرامم و حال خوبی دارم.
امشب، کمدم خلوت، آرام و زیباست و خاطرات را به پستو برده‌ام...


۰۴ ارديبهشت ۹۸ ، ۰۰:۰۰ ۱۳ نظر
. عارفه .